Eerder bespraken we in Minerva (1) op basis van een kwalitatief sterke RCT (2) het effect van drie verschillende voorschrijfstrategieën (onmiddellijk antibiotica, een uitgesteld voorschrift of geen antibiotica) en een informatiefolder op de duur en de ernst van symptomen bij acute lage luchtweginfecties. Deze studie in de huisartspraktijk toonde aan dat bij patiënten met hoest en lage luchtwegklachten (onder andere koorts en gekleurd sputum), maar zonder pneumonie of chronische longaandoening, geen antibiotica geven of een uitgesteld voorschrift meegeven (dat de patiënt later kan afhalen) geen invloed heeft op de duur en de ernst van de symptomen. In deze studie onderzocht men het effect van de verschillende voorschrijfstrategieën zowel bij kinderen, volwassenen als ouderen. Het grootste aandeel van de consultaties voor luchtweginfecties ligt bij ouders die consulteren met (jonge) kinderen, ook in de Vlaamse huisartspraktijk (www.intego.be). Daarom is het zinvol om te weten of de onderzochte interventies ook effectief zijn bij deze relevante groep patiënten, niet alleen om het antibioticagebruik maar ook om het consultatiegedrag te optimaliseren. Het is immers bekend dat het voorschrijven van antibiotica voor bepaalde klachten zoals hoesten of keelpijn, patiënten aanzet om voor dergelijke klachten in de toekomst opnieuw te consulteren, terwijl de klachten meestal het gevolg zijn van zelflimiterende aandoeningen.

In 2012 verscheen een systematische review met meta-analyse die de effectiviteit onderzocht van interventies bij ouders of verzorgenden op het consulteren en het antibioticagebruik voor acute luchtweginfecties bij kinderen in de eerste lijn (3). De belangrijkste uitkomstmaten waren consultatiegedrag en kennis van de ouders, en het aandeel kinderen dat vervolgens antibiotica gebruikte. 23 studies (20 interventies) van de 5 714 referenties voldeden aan de inclusiecriteria. Materiaal ontwikkeld om naast de ouders ook de kinderen aan te spreken, was effectief voor het veranderen van de kennis en het gedrag van de ouders, met als resultaat een daling van het aantal consultaties met 13% tot 40%. Voor bepaalde klachten (bv. keelpijn) leek het eenvoudiger dan voor andere klachten (bv. hoesten) om het consulteren te optimaliseren. Ook een uitgesteld voorschrift meegeven aan de ouders verminderde significant het gerapporteerde antibioticagebruik (Risk Ratio (RR) 0,46 (95% BI van 0,40 tot 0,54)). Bovendien verminderde een uitgesteld of geen voorschrift de tevredenheid van de ouders niet.

Deze bevinding dat voor ouders informatie gericht op specifieke klachten meer betekenisvol is dan een minder gerichte aanpak, sluit aan bij een review van Glascoe et al. over interventies met algemene gezondheidsvoorlichting gericht op ouders (4). Dat is ook wat de patiëntenfolders voor huisartsen, pediaters en apothekers beoogden bij de laatste nationale sensibilisatiecampagne voor correct gebruik van antibiotica (www.gebruikantibioticacorrect.be). Een uitgesteld of geen voorschrift blijkt effectief en veilig om het antibioticagebruik te verminderen. Dat blijkt zowel uit het eerder in Minerva besproken onderzoek (1,2) als uit gerelateerde systematische reviews zoals deze van Arroll et al. (5). In Vlaanderen maakt men vermoedelijk nog weinig gebruik van een uitgesteld voorschrift. Dat blijkt niet alleen uit Europees onderzoek (5), maar ook uit masterthesissen huisartsgeneeskunde (www.icho.be). Het beperkte materiaal suggereert echter dat het ook in onze setting een bruikbare strategie is om het antibioticagebruik te verminderen en zowel voorschrijvers als patiënten te laten ervaren dat luchtweginfecties meestal zelflimiterend zijn. Op die manier zouden we de vicieuze cirkel van consulteren en antibioticagebruik voor luchtweginfecties kunnen doorbreken. 

Besluit

Niet of uitgesteld voorschrijven van antibiotica is effectief om het antibioticagebruik voor luchtweginfecties bij kinderen te optimaliseren. Samen met geschreven informatie (die ook de kinderen zelf aanspreekt) zou dit het consultatiegedrag kunnen verbeteren.

Referenties

1. Coenen S, van Driel M. Antibiotica bij acute lage luchtweginfecties: onmiddellijk, later of niet voorschrijven? Minerva 2006;5(4):63-6.
2. Little P, Rumsby K, Kelly J, et al. Information leaflet and antibiotic prescribing strategies for acute lower respiratory tract infection: a randomized controlled trial. JAMA 2005;293:3029-35.
3. Andrews T, Thompson M, Buckley DI, et al. Interventions to influence consulting and antibiotic use for acute respiratory tract infections in children: a systematic review and meta-analysis. PLoS One 2012;7:e30334.
4. Glascoe F, Oberklaid F, Dworkin P, Trimm F. Brief approaches to educating patients and parents in primary care. Pediatrics 1998;101:E10.
5. Arroll B, Kenealy T, Kerse N. Do delayed prescriptions reduce antibiotic use in respiratory tract infections? A systematic review. Br J Gen Pract 2003;53:871-7.