Minerva Kort biedt u korte commentaren op publicaties die door de redactie van Minerva zijn geselecteerd. Interessante en voor huisartsen relevante studies die niet direct in een ruimer kader kunnen of moeten worden besproken, krijgen een plaats in deze rubriek. Iedere selectie wordt kort samengevat en van enkele regels commentaar voorzien door een referent. De redactie van Minerva wenst u veel leesgenot.

Samenvatting

De vaststelling van een aantal oncologen en de ervaringen van talloze kankerpatiënten nodigen uit om het effect van cannabis (actief bestanddeel tetrahydrocannabinol of THC) te onderzoeken als bestrijder van nausea en braken na chemotherapie. De auteurs van deze systematische review zochten naar gerandomiseerde, dubbelblinde trials (in alle talen) in Medline, Embase, Cochrane Library en andere bibliografieën over het anti-emetisch effect van synthetische cannabisderivaten (nabilone, levanantrodanol) en een olieoplossing van tetrahydrocannabinol (dronabinol). Er werd niet gezocht naar het effect van roken van cannabis of het gebruik van inhalatievormen of toediening van sublinguale sprays van THC. Om diverse behandelingsschema’s te kunnen vergelijken, dienden alle uitkomsten omgerekend te kunnen worden in het percentage patiënten dat een volledige onderdrukking had van nausea en braken bij één of andere onderzoekstak. Daardoor werd de oorspronkelijke oogst van 51 artikels uitgedund tot 30. Vijfentwintig gebruikten een cross-over opzet, terwijl er vijf parallelonderzoeken waren.

Een algemeen besluit is dat cannabis beter scoort als anti-emeticum dan prochlorperazine, metoclopramide, chloorpromazine, thietylperazine, haloperidol, domperidon en alizapride. Dit superieur effect (relatief risico van 1,38) van THC was enkel waarneembaar als de chemotherapie gering emetigeen (maximum één op vier heeft last van nausea/ braken) of extreem emetigeen (meer dan drie op vier heeft last van nausea/ braken) was. Er werd geen dosisresponseffect vastgesteld want een hogere dosering van het cannabisderivaat leidde niet tot een krachtigere onderdrukking van nausea en braken. Wel werden talrijke neveneffecten van cannabis opgetekend, waaronder een aantal ‘gewenste’, zoals een ‘high’ gevoel, euforie en sedatie. Andere neveneffecten werden als ongewenst gecatalogeerd: duizeligheid, hallucinaties, paranoia, bedrukte stemming, hypotensie. Wanneer aan patiënten werd gevraagd welk product zij verkozen, dan ging de voorkeur naar cannabis (relatief risico 2,39; number needed to treat geeft aan hoeveel personen moeten worden behandeld gedurende de bestudeerde termijn om één extra geval van een bepaalde ziekte te genezen of te voorkomen. NNT = 1 / ARR(%) * 100">NNT=3) en niet naar de alternatieve anti-emetische aanpak. Maar anderzijds hadden de neveneffecten van cannabis een ontradend effect op het verder zetten van de chemotherapie: relatief risico van 4,67 voor cannabis ten opzichte van de alternatieve therapie voor nausea/ braken (NNT=11).

Bespreking

De auteurs hebben moeilijkheden om tot een besluit te komen. Het anti-emetische effect staat vast. Maar welke plaats heeft cannabis? En dit vooral dan ten opzichte van de 5HTreceptor antagonisten. Vergelijkende onderzoeken zijn niet beschikbaar. Er is wel de onmiskenbare voorkeur van patiënten ten gunste van cannabis. Maar de nevenwerkingen van THC kunnen daarentegen van die aard zijn dat de patiënt overweegt om heel de chemotherapie te staken. In een geselecteerde groep van patiënten kan cannabis een winstpunt zijn in het controleren van nausea en braken als gevolg van chemotherapie.

Het effect van cannabis op braken en nausea kan positief vertekend zijn. De wetenschappelijk medewerkers konden met relatief goede nauwkeurigheid (85%) aangeven wie een THC-product nam en wie het alternatief. Ook (ervaren) cannabisgebruikers herkenden het effect vaak al vanaf de eerste toediening. De pooling van relatief kleine onderzoeken kan ook het effect van cannabis meer in de verf hebben gezet.

Anderzijds heeft geen enkel onderzoek het mogelijk potentiërend effect van cannabis bestudeerd, namelijk toediening van een THC-derivaat samen met andere anti-emetica. De gebruikelijke zelfmedicatie van kankerpatiënten met cannabis gebeurt op een dusdanige manier, liefst in een inhaleerbare vorm (roken) of in een zeer lage dosis (als thee), dat neveneffecten bijna niet optreden. Deze adjuvante toedieningswijzen van cannabis verdienen voldoende aandacht bij toekomstig onderzoek. Net als bij het gebruik van cannabis als pijnstillend middel is het nuttig om onderzoekers en patiënten samen de researchagenda te laten opstellen.

Belangenvermenging/financiering

Geen belangenvermenging vermeld. Twee onderzoekers werden gesteund door de ‘Swiss National Science Foundation’ en de ‘Royal College of Nursing Institute’.

Besluit

Deze meta-analyse toont aan dat cannabis een beter anti-emetisch effect heeft bij chemotherapiepatiënten dan de klassieke anti-emetica. Er is echter onvoldoende vergelijkend onderzoek verricht met de nieuwere anti-emetica. Verder vergelijkend onderzoek en onderzoek met verschillende combinaties en toedieningsvormen is dus nodig.

Literatuur

1. Therapeutisch gebruik van cannabis. Folia Pharmacotherapeutica 2002;29:14.
2. BOGAERT M. Farmacotherapeutisch Bijblijven. 4. Cannabis als geneesmidddel: wat is de evidentie? Tijdschr Geneesk 2001;57: 321-2.

Noot

Een patiëntenvereniging in Nederland behartigt de belangen van zieken die cannabis als geneesmiddel gebruiken. Bij deze organisatie is allerlei informatie op te vragen. Zij verkopen ook medicinale cannabis en randapparatuur om het te gebruiken via inhalatie of thee. Actiegroep Cannabis als Medicijn, www.mediwiet.demon.nl