Minerva publiceerde al verschillende besprekingen over de behandeling van het prikkelbaredarmsyndroom bij volwassenen. Antispasmodica of antidepressiva lijken effectief, maar zwelmiddelen niet (1,2). Ook andere therapeutische opties kwamen aan bod. De resultaten van een studie in de huisartspraktijk van middelmatige methodologische kwaliteit en met een beperkte onderzoeksduur (rekening houdend met de chroniciteit van de aandoening) toonden aan dat oplosbare vezels zoals psyllium mogelijk effectief zijn voor abdominale pijn bij patiënten met het prikkelbaredarmsyndroom (3,4). In een meta-analyse over het effect van antidepressiva en psychotherapie vonden we enkele argumenten in het voordeel van tricyclische antidepressiva en SSRI’s voor de behandeling van het prikkelbaredarmsyndroom (5,66). De resultaten bevestigden de huidige aanbevelingen dat deze antidepressiva in aanmerking komen als tweedekeuzebehandeling. Voor imipramine bestaat het meeste bewijs. Voor psychotherapie is het niveau van bewijskracht veel geringer en de klinische relevantie van het vastgestelde voordeel staat ter discussie, omdat we over onvoldoende studies van goede kwaliteit beschikken (5,6).

Voor de behandeling van chronische idiopathische constipatie publiceerde Minerva in 2011 een bespreking van een 4 weken durende RCT (7,8). Natriumpicosulfaat had een gunstig effect op chronische, functionele obstipatie bij een sterk geselecteerde, hoofdzakelijk vrouwelijke populatie. Vergelijkingen met andere laxativa, in het bijzonder met deze die momenteel aanbevolen zijn, waren niet beschikbaar.

Ford et al. publiceerden in 2014 een meta-analyse over de werkzaamheid van prebiotica, probiotica en synbiotica voor de behandeling van het prikkelbaredarmsyndroom en chronische idiopathische constipatie (9). De meta-analyse is van vrij goede methodologische kwaliteit. De auteurs konden 43 RCT’s includeren. 38 RCT’s vergeleken het effect van probiotica met placebo (n=3 452 patiënten met prikkeldarmsyndroom) en 3 RCT’s vergeleken probiotica met placebo bij patiënten met chronische constipatie. Voor synbiotica vonden ze 4 RCT’s waarvan 2 bij patiënten met prikkelbaredarmsyndroom en 2 bij patiënten met chronische constipatie. Voor prebiotica vonden ze slechts 1 studie bij patiënten met chronische constipatie. Alle patiënten waren ouder dan 16 jaar en de behandeling duurde minstens 7 dagen. De diagnose was gebaseerd op het klinische oordeel van de arts of op specifieke criteria (Manning- of Kruis-score, ROME I, II of III criteria).

Bij de vergelijking van probiotica met placebo stelden de auteurs voor persisterende symptomen van prikkelbaredarmsyndroom (buikpijn, flatulentie en opgeblazen gevoel) een RR vast van 0,79 (95% BI van 0,7 tot 0,89 en NNT=7 met 95% BI van 4 tot 12,5). Bij 15 van de 35 RCT’s met probiotica is echter de randomisatiemethode niet beschreven. De heterogeniteit in deze RCT’s was aanzienlijk groot (I2=72%). Als de auteurs zich beperkten tot een analyse van de 12 RCT’s met het minste risico van bias, bleven de resultaten echter statistisch significant (RR= 0,82; 95% BI van 0,69 tot 0,98).

De RCT’s die het effect onderzochten van probiotica, prebiotica en synbiotica op chronische idiopathische constipatie hadden talrijke methodologische beperkingen zodat we voor geen enkele van deze middelen een betrouwbare klinische conclusie kunnen trekken. 

In de medische literatuur verschijnen veel publicaties over de rol van intestinale bacteriën (10). Wetenschappelijke verenigingen vermelden vaak probiotica en raden die zelfs aan. De samenstelling van de preparaten is nochtans zeer variabel (verschillende stammen alleen of in combinatie) wat de globale evaluatie van hun werkzaamheid moeilijker maakt. Er bestaat op dit ogenblik geen consensus over welke stam van probiotische micro-organismen het meest effectief is en of een combinatie van verschillende stammen beter is.

De Duodecim-richtlijn vermeldt dat probiotica symptomatische hulp kunnen bieden bij het prikkelbaredarmsyndroom (niveau van bewijskracht: C) (11).

Besluit

Dit systematisch literatuuroverzicht met meta-analyse van goede methodologische kwaliteit maar gebaseerd op heterogene studies, toont aan dat probiotica een statistisch significant gunstig effect hebben op klachten van buikpijn bij patiënten met het prikkelbaredarmsyndroom. Over het effect van probiotica bij chronische idiopathische constipatie kunnen we geen uitspraak doen. Andere studies zijn nodig om een eventueel effect aan te tonen van prebiotica en synbiotica.

Referenties 

1. Chevalier P. Vanwelde A. Prikkelbaredarmsyndroom: vezels, spasmolytica of antidepressiva? Minerva 2012;11(2):156.
2. Ruepert L, Quartero AO, de Wit NJ, et al. Bulking agents, antispasmodics and antidepressants for the treatment of irritable bowel syndrome. Cochrane Database Syst Rev 2011, Issue 8.
3. De Jonghe M. Prikkelbaredarmsyndroom: psyllium of tarwezemelen? Minerva 2010;9(6):68-9.
4. Bijkerk CJ, de Wit NJ, Muris JW, et al. Soluble or insoluble fibre in irritable bowel syndrome in primary care? Randomised placebo controlled trial. BMJ 2009;339:b3154.
5. Bouüaert C. Prikkelbaredarmsyndroom: antidepressiva of psychotherapie? Minerva 2010;9(1):6-7.
6. Ford AC, Talley NJ, Schoenfeld PS, et al. Efficacy of antidepressants and psychological therapies in irritable bowel syndrome: systematic review and meta-analysis. Gut 2009;58:367-78.
7. Chevalier P, De Cort P. Picosulfaat voor chronische obstipatie? Minerva 2011;10(2):17-8.
8. Mueller-Lissner S, Kamm MA, Wald A, et al. Multicenter, 4-week, double-blind, randomized, placebo-controlled trial of sodium picosulfate in patients with chronic constipation. Am J Gastroenterol 2010;105:897-903.
9. Ford AC, Quigley EM, Lacy BF, et al. Efficacy of prebiotics, probiotics, and synbiotics in irritable bowel syndrome and chronic idiopathic constipation: systematic review and meta-analysis. Am J Gastroenterol 2014;109:1547-61.
10. de Moreno de LeBlanc A, LeBlanc JG. Effect of probiotic administration on the intestinal microbiota, current knowledge and potential applications. World J Gastroenterol 2014:20:16518-28.
11. Functionele darmstoornissen en het prikkelbare darm syndroom (IBS). Duodecim Medical Publications Ltd. Laatste update: 16-12-2008. URL: https://www.ebmpracticenet.be/nl/paginas/default.aspx?ebmid=ebm00184&sn=38df8045-613d-4b16-a4ed-683e9d22b5f0/dabd0c3c-5f41-4662-8d98-f1859c315978