In een meta-analyse (2004) bleken lokale NSAID’s effectiever te zijn dan placebo voor de behandeling van artrosegerelateerde symptomen (1,2). Het effect was alleen merkbaar gedurende de eerste twee weken van de behandeling en niet meer na vier weken. Bij deze meta-analyse was er waarschijnlijk sprake van publicatiebias.

De resultaten van een RCT (2009) toonden een tijdelijk effect aan (op week zes) van diclofenacgel versus gel zonder diclofenac voor de behandeling van pijn bij artrose van de hand. Ook stijfheid en functionaliteit verbeterden (3,4).

De Cochrane Collaboration publiceerde in 2010 een meta-analyse over de werkzaamheid van lokale NSAID’s voor de behandeling van bepaalde vormen van acute pijn bij volwassenen (5). Op sommige punten is de methodologische kwaliteit van deze review twijfelachtig. De auteurs zochten voor hun meta-analyse naar RCT’s over de werkzaamheid van lokale NSAID’s versus placebo of een andere actieve stof bij volwassenen met acute pijn als gevolg van sportletsels (verrekkingen, verstuikingen, kneuzingen –verzwikte enkel was hier een typisch voorbeeld) of van overbelasting (tendinitis, acute rugpijn). De auteurs includeerden 47 studies met 3 455 patiënten (de gemiddelde leeftijd varieerde van 22 tot 57 jaar), gerandomiseerd over NSAID’s in de vorm van gel, crème en spray. Er was een grote heterogeniteit (I² =74%) voor het geheel van de studies, maar ook per geëvalueerd NSAID (I² >50%). De auteurs analyseerden hun gegevens echter met het fixed effects model en wezen bovendien op de klinische heterogeniteit tussen de onderzoekspopulaties! Publicatiebias was niet uitgesloten. De NNT om minstens 50% pijncontrole te bekomen, bedroeg 4,5 (95% BI van 3,9 tot 5,3) bij behandelingen van zes tot veertien dagen. Bij zeven dagen behandeling met een lokaal NSAID hadden ongeveer zes tot zeven patiënten op tien voldoende pijncontrole tegenover vier op tien met placebo. De hoge placeborespons was te wijten aan de spontane gunstige evolutie van de letsels. Het effect van diclofenac, ibuprofen, ketoprofen en piroxicam was gelijklopend. De auteurs konden deze middelen niet met elkaar vergelijken en evenmin met de orale toedieningsvormen van de NSAID’s. Indometacine en benzydamine (niet beschikbaar in België) hadden niet meer effect dan placebo. Zes procent van de patiënten ondervond milde en voorbijgaande lokale reacties die zich ook voordeden bij placebogebruik (vehikel met een niet-werkzame stof).

Het voordeel van lokale NSAID’s is dat de bloedconcentraties minder dan 1/20° bedragen in vergelijking met orale NSAID’s en dat ze minder gastroduodenale toxiciteit veroorzaken. De risico’s op het vlak van hart- of nierfalen zijn nog onvoldoende geëvalueerd. In de studies van deze review kon men dergelijke complicaties niet vaststellen.

Besluit

De resultaten van deze meta-analyse tonen aan dat lokale NSAID’s in vergelijking met een spontane evolutie een voordeel bieden bij het verminderen van acute musculoskeletale pijn (verrekking, verstuiking, overbelasting). De kwaliteit van het bewijs is evenwel twijfelachtig.

Referenties

1. Chevalier P. Lokale NSAID's bij artrose. Minerva 2005;4(4):63-5.
2. Lin J, Zhang W, Jones A, Doherty M. Efficacy of topical non-steroidal anti-inflammatory drugs in the treatment of osteoarthritis: meta-analysis of randomised controlled trials. BMJ 2004;329:324-9.
3. Chevalier P, Laekeman G. Diclofenac bij artrose van de hand. Minerva 2010;9(3):32-3.
4. Altman RD, Dreiser RL, Fisher CL, et al. Diclofenac sodium gel in patients with primary hand osteoarthritis: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. J Rheumatol 2009;36:1991-9.
5. Massey T, Derry S, Moore RA, McQuay HJ. Topical NSAIDs for acute pain in adults. Cochrane Database Syst Rev 2010, Issue 6.