Laat ons toe u een recent voorbeeld te brengen van wetenschappelijke manipulatie! Reeds in een eerder Minervanummer werd aandacht besteed aan de meta-analyse van PETER GØTZSCHE en OLE OLSEN over de effectiviteit van borstkankerscreeningsprogramma’s bij vrouwen tussen 50 en 69 jaar 1,2 . De conclusie dat het effect ervan toch zeer beperkt blijft, heeft heel wat stof doen opwaaien en heeft geleid tot verhitte en passionele discussies. Beide auteurs werden herhaaldelijk aangevallen. Hun verdediging steunt op het feit dat de methodologische kwaliteit van de studies te wensen overlaat.

Op het 9de Internationale Cochrane Colloquium in Lyon van 9-13 oktober 2001 hebben beide auteurs zich nogmaals verdedigd met nog verfijndere methodologische argumenten 3 . Zij bestudeerden meer dan tweehonderd gepubliceerde screeningstrials en correspondeerden herhaaldelijk met de auteurs van de zeven borstkankertrials opgenomen in de meta-analyse. Elk van deze trials gebruikt totaal verschillende randomisatietechnieken. Het aantal geëxcludeerde vrouwen varieert van trial tot trial. Vooral in de screeningsarm van de studies verdwenen opvallend veel vrouwen of werden daar geëxcludeerd. Verder zijn er tal van argumenten om aan te nemen dat de blindering niet correct verlopen is. Ten slotte is er in geen enkele studie een reductie van de totale mortaliteit aantoonbaar. Hun besluit is dat er bijkomende of alternatieve kwaliteitscriteria moeten worden ontwikkeld voor screeningstrials.

De Cochrane Breast Cancer Group heeft de conclusies van GØTZSCHE en OLSEN slecht onthaald. Tot daar aan toe, maar dat zij een door hen ‘aangepaste’ versie van de review publiceren in de oktoberversie van de Cochrane Library, is ethisch ontoelaatbaar. Om die reden publiceerde de Lancet een commentaar 4 en een researchletter 5 en plaatste bovendien de volledige versie van de meta-analyse op zijn website.

Het werk van GØTZSCHE en OLSEN is een schitterend voorbeeld van een degelijke en eerlijke analyse van onderzoeksresultaten; de houding van de anderen is een illustratie van manipulatie. Zulke zaken gebeuren (wellicht) vaker en zeker minder doorzichtig dan nu het geval is.

E. Vermeire

1. VAN DRIEL M. Borstkanker en gezondheidsbeleid. Huisarts Nu (Minerva) 2001;30(4):168-9 .
2. VAN DRIEL M, VERMEIRE E. Bespreking: Is borstkankerscreening verantwoord? Bespreking van: GØTZSCHE P, O LSEN O. Is screening for breast cancer with mammography justifiable? Lancet 2000;355:129-34. Huisarts Nu (Minerva) 2001;30(4):170-3 .
3. OLSEN O, GØTZSCHE P. Quality assessment of mammography screening trials. 9th International Cochrane Colloquium, Lyon 2001. Abstractbook: 18-19.
4. HORTON R. Screening mammography – an overview revisited. Lancet 2001;358:1284-5.
5. OLSEN O, GØTZSCHE P. Cochrane review on screening for breast cancer with mammography. Lancet 2001;358:1340-2.