Het ontbreken van belangrijke klinische voordelen van antibiotica voor de behandeling van acute bronchitis kwam al aan bod in Minerva (1,2). We hadden het ook al meermaals over het effect van interventies om het gebruik van antibiotica voor deze indicatie af te remmen (3,4). Sinds de start van de nationale antibioticacampagne in België in de winter van 2000-2001 zagen we tot ongeveer 2007 een spectaculaire daling van het antibioticagebruik en was er een verschuiving naar eerstekeuze-antibiotica. Sindsdien is het antibioticagebruik stabiel gebleven, maar België scoort nog steeds veel hoger dan Nederland of Zweden (5). Ook voor acute bronchitis of acute hoest worden nog te vaak antibiotica voorgeschreven (6). Waarom het gebruik van antibiotica (voor acute bronchitis) zo hoog blijft ondanks campagnes, richtlijnen, een antibioticagids (7), voorschrijffeedback enzovoort, is niet meteen duidelijk.

Onderzoekers in de V.S. stelden zich die vraag en dat resulteerde in een kwalitatief onderzoek (8) dat peilde naar de opvattingen van eerstelijnsclinici over richtlijnen voor acute bronchitis, drempels om die te volgen en interventies om het voorschrijven van antibiotica voor acute bronchitis te verminderen.

Na 12 semi-gestructureerde telefooninterviews bij goed gekozen eerstelijnsclinici uit Boston bereikte men saturatie inzake de reacties (9,10). Na het uitschrijven van de 13 interviews bracht content-analyse aan het licht dat alle deelnemers het eens waren met de richtlijnen dat antibiotica niet geïndiceerd zijn voor acute bronchitis en dat andere clinici dan zijzelf verantwoordelijk waren voor het overmatig voorschrijven van antibiotica. Drempels om de richtlijnen te volgen zijn in 6 thema’s te bundelen:

1. de gepercipieerde vraag van de patiënt naar antibiotica (de belangrijkste drempel, hoewel sommige clinici een verbetering zagen);

2. een gebrek aan verantwoording of feedback over het voorschrijfgedrag;

3. tijd en geld;

4. misvattingen van andere clinici over acute bronchitis;

5. diagnostische onzekerheid en defensief handelen;

6. ontevredenheid bij clinici als ze niet aan de verwachtingen van patiënten tegemoet kunnen komen.

Er kwamen 5 thema’s aan bod om ondoelmatig voorschrijven van antibiotica te verminderen:

1. voorlichtingsmateriaal voor patiënten;

2. feedback over kwaliteit van voorschrijven;

3. beslissingsondersteuning via het elektronisch medisch dossier;

4. triage en voorlichting door een verpleegkundige;

5. een over the counter-voorschriftboekje.

Deze bevindingen sluiten aan bij Europees onderzoek waarbij men onder Vlaamse huisartsen en patiënten peilde naar opvattingen van huisartsen over interventies om doelmatig antibioticagebruik te bevorderen. Ook de impact van hun perceptie van de vraag van de patiënt naar antibiotica op het voorschrijven van antibiotica werd in kaart gebracht (11,12). Dat onderzoek heeft geleid tot een interventie die effectief was om het voorschrijven van antibiotica bij acute luchtweginfecties te verminderen (13).

Besluit

Dit kwalitatief onderzoek komt tot zeer herkenbare bevindingen, namelijk dat eerstelijnsclinici het eens zijn met de richtlijnen om bij acute bronchitis geen antibiotica voor te schrijven en dat eerstelijnsclinici de vraag van de patiënt als belangrijkste drempel ervaren om de richtlijn te volgen. Volgens sommige artsen neemt deze vraag wel af. Veel van de voorgestelde oplossingen zijn door anderen te realiseren (bv. triage, feedback, beslishulp), maar toch zijn het de clinici zelf die voorschrijven en dus integraal deel moeten uitmaken van een oplossing om antibiotica alleen voor te schrijven als het moet (zie www.gebruikantibioticacorrect.be).

Referenties 

1. Coenen S. Antibiotica voor acute hoest bij volwassenen? Minerva 1999;28(4):174-6.
2. Poelman T. Is gekleurd sputum een reden om antibiotica voor te schrijven? Minerva 2011;10(10):121-2.
3. Coenen S, van Driel M. Antibiotica bij acute lage luchtweginfecties: onmiddellijk, later of niet voorschrijven? Minerva 2006;5(4):63-6.
4. Adriaenssens N. Huisartsen trainen in shared decision-making vermindert het antibioticumgebruik. Minerva 2013;12(4);47-8.
5. Belgian Antibiotic Policy Coordination Committee. Beleidsnota legislatuur 2014-2019.
6. Adriaenssens N, Bartholomeeusen S, Ryckebosch P, Coenen S. Quality of antibiotic prescription during office hours and out-of-hours in Flemish primary care, using European quality indicators. Eur J Gen Pract 2014;20:114-20.
7. BAPCOC. Belgische gids voor anti-infectieuze behandeling in de ambulante praktijk. 3 ed. Brussels: Belgian Antibiotic Policy Coordination Committee (BAPCOC); Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu; 2013.
8. Dempsey PP, Businger AC, Whaley LE, et al. Primary care clinicians’ perceptions about antibiotic prescribing for acute bronchitis: a qualitative study. BMC Fam Pract 2014;15:194.
9. Poelman T. Van getal naar quote … Kwalitatief onderzoek: onbekend is onbemind. [Editoriaal] Minerva 2015;14(2):13.
10. Poelman T. Aan welke criteria moet kwalitatief onderzoek voldoen? Minerva 2015;14(2):24.
11. Tonkin-Crine S, Yardley L, Coenen S, et al. Interventies om doelmatig antibioticagebruik te bevorderen. Opvattingen van huisartsen in vijf Europese landen. Huisarts Nu 2011;40:382-3.
12. Coenen S, Francis N, Kelly M, et al. Komen opvattingen van patiënten over antibiotica overeen met beleid en percepties door artsen? Internationaal onderzoek bij eerstelijnspatiënten met acute hoest. Huisarts Nu 2014;43:72-3.
13. Little P, Stuart B, Francis N, et al. Minder antibiotica voor acute luchtweginfecties door interventies. Een internationaal, clustergerandomiseerd en gecontroleerd onderzoek. Huisarts Nu 2013;42:307-9.