Zoals blijkt uit eerdere Minerva besprekingen heeft een 23-valent polysaccharide pneumokokkenvaccin bij volwassenen en meer specifiek bij bepaalde risicogroepen geen bewezen doeltreffendheid in het voorkomen van pneumonie en het verminderen van de mortaliteit (1). Bij Japanse rusthuisbewoners ouder dan 85 jaar was er mogelijks wel een gunstig effect (2).

Om deze reden is lang uitgekeken naar de resultaten van de CAPITA-RCT waarbij men de klinische doeltreffendheid van een eenmalige vaccinatie met een 13-valent geconjugeerd pneumokokkenvaccin (PCV13) naging, in vergelijking met placebo, op het voorkomen van pneumonie bij 84 496 gezonde thuiswonende ouderen (≥65 jaar) (3). Alle deelnemers werden ook jaarlijks tegen influenza gevaccineerd. De gemiddelde leeftijd bedroeg 72,8 jaar (3,5% was ouder dan 85 jaar) en 56% waren mannen. Immuungecompromitteerden en rusthuisbewoners waren per definitie uitgesloten. De gemiddelde follow-up bedroeg 4 jaar.

Bij 1,9% van de ouderen in de placebogroep kon een pneumonie (alle oorzaken) worden vastgesteld. Hiervan was 22,1% veroorzaakt door alle types en 13,5% door de types in het vaccin. Het PCV13-vaccin bleek effectief te zijn tegen pneumonie veroorzaakt door een vaccintype (effectiviteit = 37,7% (95% BI van 14,3% tot 55,1%)). Dit komt overeen met een absoluut risico van 0,25% in de controle- en van 0,16% in de vaccingroep, wat resulteert in een ARR van 0,09% en een NNT van 1 111. Er was een kleinere 22.4% (95% BI van 2,3 tot 38,5) effectiviteit tegen alle pneumokokkenpneumonieën. De effectiviteit was hoger tegen invasieve pneumonieën met een kleinere incidentie (0,16%). Er was geen effectiviteit tegen alle pneumonieën (alle oorzaken). Ook was er geen effect op gebied van mortaliteit ten gevolge van een pneumokokkenpneumonie (inclusief vaccintypes). Ongewenste effecten waren mild zoals lokale reacties van pijn en roodheid, koorts, rash, algemene spierpijn, nausea en diarree.

Deze studie toont vooral een effect aan tegen pneumonieën veroorzaakt door vaccintypes bij gezonde bejaarden met een hoge NNT en zonder effect op de mortaliteit. Deze studie werd uitgevoerd in Nederland in de periode 2008-2010. In 2006 werd in Nederland gestart met PCV7 en in 2011 werd overgeschakeld naar PCV10. In België heeft men in 2011 gekozen om na PCV7 (gestart in 2005) over te schakelen naar PCV13. Vanaf dit jaar (2015) schakelt men ook over naar PCV10. PCV7, PCV10 en PCV13 kunnen het aantal vaccintypes in de gemeenschap indirect doen dalen, waardoor de in de CAPITA-studie berekende effectiviteit in België lager zou kunnen uitvallen. Bovendien worden vaccintypes progressief vervangen door niet-vaccintypes (4). Er kan op basis van deze studie geen uitspraak gedaan worden over bepaalde subgroepen met een verhoogd risico zoals 85-plussers, immuun-gecompromitteerden en rusthuisbewoners. Er werd geen vergelijking gemaakt met het 23- valent vaccin en er kunnen ook geen uitspraken gedaan worden over de herhalingsfrequentie.

De Hoge Gezondheidsraad heeft zijn aanbeveling gefocust op diegenen met een hogere kans op ernstige pneumokokkeninfecties (19-85 jaar), volwassenen met co-morbiditeit (50 tot 85 jaar), maar ook op gezonde ouderen (65 tot 85 jaar) (5). Deze aanbeveling is gebaseerd op indirecte evidentie en consensus. Kosten-baten worden heden onderzocht door het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE), maar die lijken eerder negatief uit te vallen gezien de hoge NNT en de kostprijs (6).

Besluit

Deze zeer grote RCT bij gezonde relatief jonge bejaarden toont een effectiviteit aan van het 13-valent geconjugeerd pneumokokkenvaccin tegen pneumonie veroorzaakt door het vaccintype. Er is echter geen significant effect aangetoond voor alle pneumonieën of voor sterfte ten gevolge van een pneumonie.

Referenties 

1. Michiels B. Pneumokokkenvaccinatie bij volwassenen is niet doeltreffend. Minerva 2009;8(8):119.
2. Michiels B. Pneumokokkenvaccinatie van rusthuisbewoners. Minerva online 26/10/2010.
3. Bonten MJ, Huijts SM, Bolkenbaas M, et al. Polysaccharide conjugate vaccine against pneumococcal pneumonia in adults. N Engl J Med 2015;372:1114-25.
4. Waight PA, Andrews NJ, Ladhani SN, et al. Effect of the 13-valent pneumococcal conjugate vaccine on invasive pneumococcal disease in England and Wales 4 years after its introduction: an observational cohort study. Lancet Infect Dis 2015;15:535-43
5. Hoge Gezondheidsraad. Vaccinatie van volwassenen tegen pneumokokken (2014). HGR 9210.
6. Rozenbaum MH, van Hoek AJ, Fleming D, et al. Vaccination of risk groups in England using the 13 valent pneumococcal conjugate vaccine: economic analysis. BMJ 2012;345:e6879.