In de besprekingen over de effectiviteit van het 23-valent pneumokokkenvaccin bij ouderen heeft Minerva steeds een terughoudend standpunt ingenomen. Pneumokokkenvaccinatie is misschien zinvol bij specifieke risicogroepen, inclusief rusthuisbewoners, maar deze stelling is nog onvoldoende onderbouwd (1-6). Twee correct uitgevoerde meta-analyses over de werkzaamheid en doeltreffendheid van het pneumokokkenvaccin bij volwassenen konden evenmin aantonen dat vaccinatie zinvol is bij specifieke risicogroepen (7-10).

In een goed opgezette, Japanse RCT (11) bij 1 006 rusthuisbewoners (gemiddelde leeftijd 85 jaar, 22% mannen, bijna voor 100% gevaccineerd tegen influenza) werd voor het 23-valent pneumokokkenvaccin een significante daling van pneumonie door gelijk welke oorzaak (55 versus 91 per 1000 persoonjaren; p<0,0006) en van pneumonie door pneumokokken (12 vs 32 per 1000 persoonjaren; p<0,001) versus placebo vastgesteld. Sterfte door pneumokokkenpneumonie was significant lager in de gevaccineerde groep, maar er was geen verschil voor sterfte door pneumonie (alle oorzaken) en voor globale mortaliteit. In tegenstelling met vroeger uitgevoerde studies maakten de onderzoekers gebruik van een bijkomende antigentest op urine om een pneumokokkeninfectie aan te tonen. Daardoor werd het aantal bevestigde pneumokokkeninfecties geoptimaliseerd (7,3 % in de placebogroep) en konden ze gemakkelijker een verschil aantonen tussen beide groepen. Of de daling van pneumonie en sterfte door pneumokokkenpneumonie ook een toename betekent van de levenskwaliteit bij deze hoogbejaarde populatie met beperkte levensverwachting is onduidelijk.

Besluit

Deze RCT toont aan dat pneumokokkenvaccinatie van hoogbejaarde rusthuisbewoners (gemiddelde leeftijd 85 jaar) bovenop een jaarlijkse influenzavaccinatie het aantal pneumonieën en de sterfte door pneumokokkenpneumonie doet dalen. Of deze daling ook de levenskwaliteit verhoogt, is echter onduidelijk. Er is geen bewijs van effect bij jongere rusthuisbewoners en bij thuiswonende bejaarden.

Referenties

1. Govaerts F. Pneumokokkenvaccinatie in de huisartspraktijk. Minerva 1999;28(6);244-7.
2. Hak E, Van Essen GA, Grobbee DE. Hoe doelmatig is de pneumokokken-vaccinatie in de huisartspraktijk? Een systematisch literatuuronderzoek. Huisarts Wet 1998;41:470-5.
3. van Driel M. Pneumokokkenvaccinatie. Minerva 2000;29(8):366-9.
4. Hutchison BG, Oxman AD, Shannon HS, et al. Clinical effectiveness of pneumococcal vaccine. Meta-analysis. Can Fam Physician 1999;45:2381-93.
5. Lemiengre M, van Driel M. Vaccineren tegen influenza en pneumokokken bij 65-plussers? Minerva 2001;30(8);383-4.
6. Christenson B, Lundbergh P, Hedlund J, Ortqvist A. Effects of a large-scale intervention with influenza and 23-valent pneumococcal vaccines in adults aged 65 years or older: a prospective study. Lancet 2001;357:1008-11.
7. Michiels B. Pneumokokkenvaccinatie bij COPD-patiënten? Minerva 2007;6(4):53-5.
8. Granger R, Walters J, Poole PJ, et al. Injectable vaccines for preventing pneumococcal infection in patients with chronic obstructive pulmonary disease. Cochrane Database Syst Rev 2006, Issue 4.
9. Michiels B. Pneumokokkenvaccinatie bij volwassenen is niet doeltreffend. Minerva 2009;8(8):119.
10. Huss A, Scott P, Stuck AE, et al. Efficacy of pneumococcal vaccination in adults: a meta-analysis. CMAJ 2009;180:48-58.
11. Maruyama T, Taguchi O, Niederman MS, et al. Efficacy of 23-valent pneumococcal vaccine in preventing pneumonia and improving survival in nursing home residents: double blind, randomised and placebo controlled trial. BMJ 2010;340:c1004.